અમારા બ્લોગ ગુજરાતી અંગ્રેજીમાં આપ સૌ નું સ્વાગત છે. આજે આ આર્ટિકલ માં આપણે ગુજરાતી ભાષામાં ઊંઘ માટે એક આયુર્વેદિક દવા વિષે ની વાત કરવા જઈ રહ્યા છીએ, જે આર્ટિકલનું નામ છે, “ઊંઘ ની આયુર્વેદિક દવા (Ayurvedic Ungh Ni Dawa).” આ એક રોજિંદા જીવન ની સમસ્યા મણિ શકાય છે, પણ આવી નાની નાની સમસ્યાઓ થી હજારો લોકો પીડાતા હોય છે છતા લોકો આવી સમસ્યા પર વધુ ધ્યાન દેતા નથી.

જો તમે પણ આ સામાન્ય સમસ્યા થી પીડાતા હોય તો, આ આર્ટિકલ તમારા માટે ખુબ ઉપીયોગી સાબિત થઇ શકે છે. તમે ભલે આ સામાન્ય સમસ્યા સમજતા હોય, પણ આ તમારા જીવન માં અન્ય ઘણી ગંભીર સમસ્યા પેદા કરી શકે છે. રાત્રે સંપૂર્ણ ઊંઘ ના લેવાથી તમારા શરીર ને સંપૂર્ણ આરામ મળતો નથી, જેની તમારા સ્વભાવ અને શરીર પર ઘણી વિશેષ અસર પડી શકે છે.

તો ચાલો વધુ સમય વ્યર્થ ના કરતા તમારા પ્રશ્ન ના જવાબ તરફ આગળ વધીયે. અહીં દર્શાવેલા ઊંઘ માટે ના તમામ ઉપચાર ઘરગથ્થુ અને આયુર્વેદિક છે. તમે કોઈ ફાર્માસ્યુટિકલ દવા વિષે શોધી રહ્યા હોવ તો, તમારે કોઈ પણ ડોક્ટર ની સલાહ લેવી જોઈએ. કારણ કે ડોક્ટર ની સલાહ વગર આવી દવાઓ લેવાથી તમને સાઈડ ઇફેક્ટ થઇ શકે છે. આ વાત નું ખાસ ધ્યાન રાખવું.

Also Read- આયુર્વેદિક ખંજવાળ ની દવા (Khanjval Ni Dava)

આયુર્વેદિક અને ઘરગથ્થુ ઊંઘ ની દવા (Home Remedies and Ayurvedic Ungh Ni Dawa)

આજની ભાગદોડ ભરી જિંદગીમાં લોકોની ઊંઘ છીનવાઈ રહી છે. કેટલાક લોકો રાત્રે સારી રીતે ઊંઘ લઇ શકતા નથી, કેટલાકને ઊંઘ આવે તો ફરીથી ઊંઘવામાં મુશ્કેલી પડે છે. કેટલાક લોકો ઈચ્છ્યા વગર પણ વહેલી સવારે જાગી જાય છે. જો આ સમસ્યા થોડા દિવસો, અઠવાડિયા કે તેથી વધુ સમય સુધી સતત રહે તો તમે અનિદ્રાનો શિકાર બની શકો છો.

આ સમસ્યા વધુ ચાલે તો તે માટે, ટૂંક સમયમાં કોઈ પણ ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો અને તમારી નિયમિત દિનચર્યામાં સુધારો કરવો વધુ સારું રહેશે. કોઈપણ વ્યક્તિ માટે બધું જ સંતુલિત સ્થિતિમાં કરવું ખૂબ જ ફાયદાકારક છે, ખાસ કરીને ઊંઘ. સારા તંદુરસ્ત શરીર માટે પૂરતી ઊંઘ લેવી જરૂરી છે.

ઊંઘ ન આવવી એ આજકાલ એક સામાન્ય સમસ્યા બની ગઈ છે. સારી ઊંઘ મેળવવા માટે, લોકો ઊંઘની ગોળીઓનો લેવાનું શરૂ કરે છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે ઊંઘની ગોળીઓની આપણા શરીર પર કેટલી ખરાબ અસર પડે છે. આવી સ્થિતિમાં શું કરવું જોઈએ જેથી ઊંઘ પણ આવે અને કોઈ ખરાબ અસર પણ ન થાય.

આ પ્રશ્ન નો એક જ જવાબ છે, “આયુર્વેદ.” તો ચાલો જાણીએ તેની સારવાર વિશે ઘણા આયુર્વેદિક વિશેષજ્ઞ કહે છે કે, આયુર્વેદમાં આહાર, ઊંઘ અને બ્રહ્મચર્યમાં જીવનના ત્રણ સ્તંભોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. આમાંથી કોઈ એક વગર જીવન ચાલી શકતું નથી. આમાંથી, ઊંઘનું વિશેષ મહત્વ છે.

વ્યસ્ત અને તણાવપૂર્ણ દિનચર્યાને કારણે ઊંઘ ન આવવાની ની સમસ્યા સામાન્ય બની ગઈ છે. આધુનિક જીવનશૈલીના દબાણને કારણે આજ લાખો લોકો અનિદ્રાથી પીડાય છે. આ કારણોસર, ઘણા લોકો અલગ અલગ અન્ય રોગોથી પરેશાન છે.

ઊંઘ એટલે શું?

આયુર્વેદમાં, વ્યક્તિનું સ્વાસ્થ્ય વટ, પિત્ત અને કફના સંતુલન પર આધાર રાખે છે, તેથી આ દોષોમાં અસંતુલનને કારણે કોઈપણ સમસ્યા ઉભી થાય છે. વાત દોષનું અસંતુલન મુખ્યત્વે અનિદ્રામાં જોવા મળે છે. વાત દોષને કારણે વ્યક્તિ ઊંઘ વાનો પ્રયત્ન કર્યા પછી પણ ઊંઘી શકતો નથી અને વ્યક્તિનું મન સતત ભૂતકાળની ઘટનાઓ વિશે વિચારે છે.

વ્યક્તિ ના મનમાં અનેક પ્રકારની ચિંતાઓ ચાલતી રહે છે. તેનું મન અશાંત અને અસ્થિર રહે છે, આ બધું વત દોષની અસામાન્ય ઉગ્રતાને કારણે છે. આ સિવાય, જો કોઈ વ્યક્તિમાં કફ દોષ વધે છે, તો તે લાંબા સમય સુધી ઉંઘ્યા પછી પણ આળસ અને થાક અનુભવે છે.

અનિદ્રા શું છે?

અનિદ્રાનો અર્થ છે ઊંઘ માં મુશ્કેલી આવવી અથવા રાત્રે ઊંઘ ન આવવી. આનું એક સ્વરૂપ અનિદ્રા છે, એટલે કે ઊંઘવામાં મુશ્કેલી અથવા ખૂબ વહેલા જાગવું અને ફરીથી ઊંઘવું મુશ્કેલ લાગે છે. પૂરતી ઊંઘ ન મળવાથી ચિંતા વધે છે, જે મનુષ્ય પર માસિક પ્રભાવ વધુ કરે છે અને આ ચક્ર ચાલુ રહે છે. તમને ખબર નહિ હોય પરંતુ અનિદ્રા પણ હાઈ બ્લડ પ્રેશર, હૃદયની નિષ્ફળતા, ડાયાબિટીસ અને અન્ય રોગો સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે.

અનિંદ્રા જેવા પ્રશ્નો શા માટે ઉદ્ભવે છે?

જીવનશૈલીની આદતોને કારણે અનિદ્રા જેવી સમસ્યા ઉદ્ભવી શકે છે. અનિદ્રા સામાન્ય રીતે એક લક્ષણ તરીકે જોવામાં આવે છે. અનિદ્રા અથવા મુશ્કેલી ઊંઘ એ સૂચવી શકે છે કે, તમે માનસિક રીતે વ્યગ્ર અથવા અસ્વસ્થ છો. ઘણીવાર માનસિક વિકારથી પીડાતા લોકોને ઊંઘમાં સતત મુશ્કેલી આવે છે.

સારી ઊંઘ મેળવવાની રીતો (Ways to get better sleep)

ઊંઘ ન આવવાનું મુખ્ય કારણ અતિશય માનસિક તણાવ મુખ્ય કારણ છે. આ સિવાય અનિયમિત દિનચર્યા, શારીરિક વ્યાયામ અને સખત મહેનતનો અભાવ, વધારે દારૂ પીવાથી પણ ઊંઘ આવતી નથી. ઉંમર સાથે, ઊંઘની સમસ્યા વધુ ખરાબ બની શકે છે. કેટલીકવાર ઊંઘની અછતની સમસ્યા એટલી ગંભીર બની જાય છે કે, તે આપણા માનસિક સ્વાસ્થ્યને વધુ અસર કરે છે. આયુર્વેદ અનુસાર, વટ અને પિત્તામાં વધારો અનિદ્રાનું કારણ બને છે. ઊંઘની સમસ્યાને નીચેના ઉપાયો દ્વારા દૂર કરી શકાય છે.

• સારી ઊંઘ મેળવવા માટે સુતા પેહલા રોજ સ્નાન કરો.
• સારી ઊંઘમાટે હાથ અને પગ સાફ કરો અને સૂતા પહેલા તળીયાઓની માલિશ કરો.
• યોગ, અનુલોમ-વિલોમ પ્રાણાયામ કરવાથી પણ અનિંદ્રા ની સમસ્યા માં ઘણો ફાયદો થાય છે.
• સૂવાનો સમય ઠીક કરો, આ ઊંઘ અને શરીરના ઉદયના ચક્રને સંતુલિત કરવું વધુ જરૂરી છે.
• તમારો બેડરૂમ સાફ રાખો. સૂવાનો ઓરડો શાંત અને અંધકારમય રાખો. તેનાથી મન શાંત રહેશે અને ઊંઘ સરળતાથી આવશે.
• રોજ નિયમિત કસરતની આદત બનાવો, તે સારી ઊંઘ મેળવવામાં મદદ કરે છે. કસરત થી તમારું તન અને મન બંને સ્વસ્થ રહે છે.
• મોડી રાત સુધી ની પાર્ટીઓ અને ટીવી જોવાનું ટાળો. દિવસ દરમિયાન સૂવાનું ટાળો, જેથી રાત્રે ઊંઘવા માં આસાની રહે છે.
• રાત્રે સૂતી વખતે હકારાત્મક વિચારો રાખો. જીવન ના કોઈ પણ દુઃખ, સમસ્યા કે કોઈ વાતની ચિંતા કરશો નહીં.
• જો તમે ઊંઘી શકતા નથી, તો પથારીમાં જશો નહીં. સ્લીપિંગ રૂમનો ઉપયોગ માત્ર ઊંઘ માટે કરો. બેડ પર ઊંઘ આવવાની રાહ ન જુઓ.
• એક કે બે વાગ્યા પછી કેફીનયુક્ત પદાર્થનું સેવન કરવાનું ટાળો.
• આલ્કોહોલનું પ્રમાણ મર્યાદિત કરો અને સૂવાના સમયે બે કલાક પહેલા દારૂ ન પીવો.
• ચાલવું, જોગિંગ અથવા સ્વિમિંગ જેવી નિયમિત એરોબિક કસરતમાં ભાગ લેવો.
• જે મિનિટો માટે તમે ઊંઘી શકતા નથી તેનો ટ્રેક રાખવાથી ફરીથી ઊંઘીમાં મુશ્કેલી આવી શકે છે. જો તમને ઊંઘી આવે છે, તો ઘડિયાળને તમારી આંખોથી દૂર કરો.
• એક કે બે અઠવાડિયા માટે તમારી ઊંઘીની રીતોને ટ્રક કરો.
• જો તમને લાગે કે તમે ઊંઘ્યાં વગર પથારીમાં 80 ટકાથી વધુ સમય પસાર કરી રહ્યા છો, તો તેનો અર્થ એ કે તમે પથારીમાં વધારે સમય પસાર કરી રહ્યા છો. પછીથી સૂવાનો પ્રયત્ન કરો અને દિવસ દરમિયાન ના સુવો. જો તમે સાંજે વહેલા સૂઈ જાઓ છો, તો પછી લાઇટ ચાલુ કરો.
• જો તમારું મન વિચારવામાં વ્યસ્ત છે અથવા તમારા સ્નાયુઓ તંગ છે, તો તમને ઊંઘવામાં મુશ્કેલી પડી શકે છે. મનને શાંત કરવા અને સ્નાયુઓને આરામ કરવા માટે, ધ્યાન, ઊંડા શ્વાસ અથવા યોગ કરી શકો છે.

Must Read- આયુર્વેદિક ધાધર ની દવા- Dhadhar Ni Dava

આયુર્વેદિક ઊંઘની દવાઓ (Ayurvedic Ungh Ni Dawa)

નીચે તમને થોડી આયુર્વેદિક જડીબુટી કે ઔષધિ વિષે માહિતી આપવામાં આવી છે, જે તમને અનિંદ્રા જેવી સમસ્યા માં જરૂર થી ફાયદારૂપ થશે. આ બધી આયુર્વેદિક ઊંઘ ની દવા તમને તમારા નજીક ના દેશી ઔષધિ સ્ટોર પર આસાની થી મળી જશે. છતાં એક વાર આયુર્વેદિક ચિકિત્સક ની સલાહ જરૂર થી લો.

• રોજ અશ્વગંધાનો પાવડર દૂધ સાથે સેવન કરો, જેથી તમને અનિંદ્રા ની સમસ્યા થી રાહત મળશે.
• તમે સર્પગંધાનો પાઉડર રાત્રે સૂતા પહેલા 1 ગ્લાસ પાણી સાથે સેવન કરી શકો છો.
• નિયમિત રીતે બ્રાહ્મી, શંખપુષ્પી વગેરે આયુર્વેદિક દવાઓનું સેવન કરો.
• શિરોધરા અને શિરોબસ્તી પંચકર્મ આયુર્વેદિક દવા અનિંદ્રા જેવી સમસ્યાઓ માં આમાં અભૂતપૂર્વ લાભ આપે છે.

અશ્વગંધા પ્રાચીન કાળથી આયુર્વેદિક પદ્ધતિ માં આપણા જીવનમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી રહ્યું છે. તે સૌથી વધુ ઔષધીય ઉપયોગો ધરાવતું વૃક્ષ હોવાનું માનવામાં આવે છે. તે શરીરને ચપળતા પ્રદાન કરે છે. અશ્વગંધાને આયુર્વેદિક ટોનિક કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તે શારીરિક સહનશક્તિ અને આરોગ્ય વધારે છે. અશ્વગંધાને અંગ્રેજીમાં ભારતીય જિનસેંગ કહેવામાં આવે છે.

અશ્વગંધા વૃક્ષ અને તેના ઔષધીય ગુણધર્મોનું વર્ણન પરંપરાગત ચાઇનીઝ દવા અને આયુર્વેદ બંનેમાં કરવામાં આવ્યું છે. અશ્વગંધા એ કુદરત દ્વારા આપવામાં આવેલ એક વરદાન છે કે જેનો ઉપયોગ હાલ પણ આપણે ઘણા પ્રકારના રોગો અને સુંદરતા વધારનારી વસ્તુઓ બનાવવા માટે કરીએ છીએ. તણાવ, ચિંતા, થાક, ઊંઘનો અભાવ જેવી સમસ્યાઓની અસરકારક રીતે અશ્વગંધાથી સારવાર કરી શકાય છે. તે સ્ટ્રેસ હોર્મોન કોર્ટિસોલનું સ્તર ઘટાડે છે, જેનાથી તણાવ ઓછો થાય છે.

અનિંદ્રા માટે ક્યારે ડોક્ટર ની સલાહ ક્યારે લેવી જોઈએ? (When to consult a doctor for insomnia?)

જેમ અમે અહીં આર્ટિકલ મા પહેલા જ ઉલ્લેખ કર્યો છે કે અનિંદ્રા કે ઊંઘ ના આવવી એ સામાન્ય સમસ્યા હોવા છતાં તેની ગંભીર અસર શરીર અને મન પર પડે છે. અહીં દર્શાવેલા બધા ઉપાય અને આયુર્વેદિક ઔષધિ અપનાવવા ચેતા અનિંદ્રા માં કોઈ રાહત ના મળે કે કોઈ સુધારો ન થાય તો નિષ્ણાતની સલાહ લેવી ખુબ જરૂરી બની જાય છે.

ફક્ત માનસિક તનાવ અથવા વધુ પડતી ચિંતા જ અનિંદ્રા નું કારણ હોય તેવું જરૂરી નથી. તમે “ઇન્સોમ્નિયા,” “સ્લીપિંગ ડિસઓર્ડર” નું નામ તો સાંભળ્યું જ હશે, વધુ સમય થી ગયો હોય અને અનિંદ્રા ની સમસ્યા વધતી જતી હોય તો તમારે ઝડપથી કોઈ નિષ્ણાંત ડોક્ટર પાસે જઈ અને ચોક્કસ સારવાર લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

Disclaimer

સામાન્ય રીતે આયુર્વેદિક જડી બુટી કે ઔષધિ ની કોઈ આડઅસર હોતી નથી, છતાં તે ઔષધિ કેવી રીતે લેવી અને કેટલા પ્રમાણ માં લેવી તે આયુર્વેદિક ચિકિત્સક ને મળી અને જાણવું જરૂર છે. અહીં દર્શાવેલી આયુર્વેદિક ઔષધિ લેતા પેહલા એક વાર આયુર્વેદિક ચિકિત્સક ની સલાહ જરૂર લો.

Summary

હું આશા રાખું છું કે “આયુર્વેદિક ઊંઘ ની દવા (Ayurvedic Ungh Ni Dawa)” લેખ તમારા માટે ઉપયોગી સાબિત થશે અને બધા વાચકોને તે ખૂબ ગમશે. આવી ઉપયોગી માહિતી અપડેટ્સ માટે અમારા બ્લોગ ગુજરાતી- અંગ્રેજીની મુલાકાત લેતા રહો અને ફેસબુક, ટ્વિટર અને ઇન્સ્ટાગ્રામ જેવા સોશિયલ મીડિયા પર આમારા ઓફિશ્યિલ એકાઉન્ટ ને ફોલો કરવાનું ભૂલશો નહીં.